Γονείς

Πιστεύω πως το αποτέλεσμα μιας τιμωρίας είναι πάντοτε πιο σημαντικό από το είδος της τιμωρίας. Κάθε παιδί έχει μια διαφορετική νοοτροπία και κάθε γονιός ή παιδαγωγός πρέπει να μη την αγνοεί, αν θέλει να επιτύχει στο έργο του. Τις πιο πολλές φορές η διαφορά ηλικίας που χωρίζει τα παιδιά από τους γονείς, δημιουργεί ένα χάσμα ανάμεσα στις δυο ηλικίες, πράγμα που οδηγεί σε συγκρούσεις άδικες και χωρίς λόγο. Πολλοί γονείς στεναχωριούνται και τιμωρούν τα παιδιά τους, όταν π.χ. αυτά δεν κατεβαίνουν τις σκάλες όπως οι μεγάλοι, αλλά πηδούν ή τρέχουν. Η έννοια του «καλού παιδιού» έχει διαμορφωθεί μέσα μας όπως εμείς την θέλουμε. Ταιριάζει δηλ. περισσότερο με τις δικές μας ανάγκες και λιγότερο με τις ανάγκες του παιδιού. Αλλά μια αγωγή που δεν λαμβάνει υπόψη της την ψυχολογία του παιδιού οδηγείται σε αστοχίες. Και μπορεί μεν κάτω από το φόβο και την απειλή της τιμωρίας να δείχνει το παιδί ότι υπακούει και πειθαρχεί. Αυτό όμως δεν είναι εκείνο που πρέπει να ζητάμε. Αυτό είναι μια ψευτοπειθαρχία αναγκαστική, που προκαλείται είτε από την τιμωρία , είτε από το φόβο της. Ο παιδαγωγός Douiet λέει πως το μυστικό είναι να δώσουμε στα παιδιά να καταλάβουν πως η υπακοή στους μεγαλυτέρους δεν σημαίνει μείωση της προσωπικότητάς τους, αλλά μέσον απαραίτητο για το σχηματισμό αυτής της προσωπικότητας. Από τη σκοπιά αυτή η τιμωρία που θα επιβάλουμε στο παιδί θα πρέπει να έχει την έννοια του μέσου για τη βελτίωση του χαρακτήρα του.
Είναι γνωστό πως δύο είδη πειθαρχίας υπάρχουν στη παιδαγωγική. Η εσωτερική και η εξωτερική. Η δεύτερη προετοιμάζει την πρώτη. Αν το παιδί ήταν κάποιο μεμονωμένο όν ασφαλώς θα του ήταν αρκετή η εσωτερική πειθαρχία, τώρα όμως που είναι μέλος μια κοινωνίας του χρειάζεται και η εξωτερική πειθαρχία, δηλ. η υπακοή σε κανόνες που διέπουν την εξωτερική συμπεριφορά. Για το λόγο αυτό οι γονείς είναι υποχρεωμένοι να κατευθύνουν την αγωγή του παιδιού τους με τέτοιο τρόπο, ώστε σιγά-σιγά να διαμορφώσει μέσα του τις βασικές προϋποθέσεις για μια υπεύθυνη παρουσία στη ζωή.
Ωστόσο το ζήτημα της χρησιμοποιήσεως τιμωριών προς το σκοπό αυτό εκ μέρους των γονέων είναι πολυσυζητημένο από ειδικούς επιστήμονες που υποστηρίζουν διάφορες απόψεις. Βασική, πάντως είναι η αντίληψη πως όταν υπάρχει ανάγκη μιας τιμωρίας, πρέπει με πολύ προσοχή να επιλέγεται εκείνη που ταιριάζει στο χαρακτήρα του παιδιού και που θα φέρει καλά αποτελέσματα. Ο προσεκτικός και υπομονετικός γονέας πρέπει με φροντίδα περισσή να ψάξει να βρει το πιο κατάλληλο κάθε φορά μέσο για να διευθύνει το παιδί του. Όλες οι τιμωρίες συνθέτουν την αρνητική πλευρά της πειθαρχίας. Κι όταν κρίνουμε πως είναι απαραίτητες, πρέπει τουλάχιστον να προσπαθούμε να βγει από αυτές η θετική πλευρά. Αυτό σημαίνει πως πρέπει η τιμωρία, όταν χρησιμοποιείται, να είναι δίκαιη και ανάλογη προς την ιδιοσυγκρασία του παιδιού. Γιατί σε αντίθετη περίπτωση κάνει μάλλον ζημιά και διευρύνει το ψυχικό χάσμα ανάμεσα στις ηλικίες.
Μια τιμωρία που θα ξεκινούσε από τα δεδομένα αυτά θα έχανε το χαρακτήρα της εκδικήσεως και θα έπαιρνε την όψη ενός διορθωτικού μέσου με ευεργετικά αποτελέσματα. Η παντελής εξ άλλου έλλειψη τιμωρίας, σαν έκφραση δήθεν στοργής και αγάπης προς το παιδί, θα οδηγούσε σε μια επικίνδυνη αυτονόμηση τον ανήλικο, πράγμα που θα είχε σοβαρές σε βάρος του επιπτώσεις. Την παιδαγωγική αξία της τιμωρίας όπως την περιγράψαμε, δεν αρνούνται σήμερα ούτε οι παιδαγωγοί, ούτε οι ψυχολόγοι. Βέβαια ούτε η κατάχρηση της βίας, ούτε η κατάχρηση της ανοχής εγκρίνονται. Χρειάζεται διακριτική χρησιμοποίηση της τιμωρίας και της αγάπης. Γιατί στο μέτρο βρίσκεται πάντοτε η χρυσή τομή. Εκείνο πάντως που έχει αξία είναι να πλουτίζεται συνεχώς η προσωπικότητα του παιδιού με τα αναγκαία εφόδια, που θα το βοηθήσουν να κατακτήσει την αληθινή πειθαρχία. Όταν βοηθήσουμε το παιδί να γίνει μια πραγματική προσωπικότητα, τότε μόνο του θα αγωνιστεί και θα νικήσει.
Ο τελικός και παραδεκτός χαρακτήρας της τιμωρίας είναι καθαρά οικοδομικός. Για αυτό και αυτός είναι εκείνος που θα προσδιορίζει όλες τις διαστάσεις, σε άμεση συνάρτηση με το στοιχείο της αναγκαιότητας ή μη σε κάθε συγκεκριμένη περίπτωση. Η ποικιλία των μορφών που μπορεί να προσλάβει μια τιμωρία είναι ανάλογη προς την ποικιλία των χαρακτήρων των παιδιών. Κι όταν υπάρξει ανταπόκριση της κατάλληλης στον χαρακτήρα μορφής της τιμωρίας, τότε αυτή από τιμωρία γίνεται ευεργεσία, με αναμφισβήτητα πλεονεκτήματα για το ανθρώπινο αντικείμενό της.

Του Μακαριστού Αρχιεπισκόπου Αθηνών + Χριστοδούλου, «Διάλογος με τους γονείς», περιοδικό «Τόλμη», σελ. 92, 2000-2001