π. Ιερόθεος Βλάχος: Προετοιμασία και βίωση του Πάσχα

Το Πάσχα είναι το κεντρικότερο γεγονός στην λατρευτική, εκκλησιαστική και πνευματική ζωή. Πάσχα είναι η εορτή της Αναστάσεως του Χριστού, Πάσχα είναι η διάβαση του ανθρώπου εκ του θανάτου εις την ζωήν, Πάσχα είναι και η βίωση της Χάριτος του Θεού μέσα στην κεκαθαρμένη καρδιά. Πασχάλια εμπειρία είναι η βίωση της ατμόσφαιρας της αναστάσεως. Όταν η ψυχή αισθανθεί την ανάστασή της από την νέκρωση που είχε υποστεί λόγω των παθών, όταν ο νους αποκτήσει την πνευματική του ελευθερία από την αιχμαλωσία στα πάθη, τότε βιώνεται το Πάσχα.

Χρειάζεται όμως προετοιμασία για να φθάση ο άνθρωπος σε αυτό το γεγονός, να βιώση το Πάσχα προσωπικά. Ακριβώς γι' αυτόν τον λόγο θα δούμε λίγες πτυχές από την προετοιμασία και την βίωση του Πάσχα, λαμβάνοντας αφορμή από ένα ευαγγελικό χωρίο και από την ερμηνεία που κάνει σε αυτό ο άγιος Μάξιμος ο Ομολογητής.

Ο Ευαγγελιστή Μάρκος περιγράφει τον τελευταίο εορτασμό του Ιουδαϊκού Πάσχα από τον Κύριο και τους Μαθητάς Του. Είναι γνωστό πως την ημέρα του εορτασμού του Πάσχα ο Κύριος παρέδωσε το Μυστήριο της θείας Ευχαριστίας, που είναι η βίωση του πνευματικού Πάσχα, η κοινωνία του Σώματος και Αίματος του Χριστού. το κείμενο του Ευαγγελιστού Μάρκου είναι το ακόλουθο:

«καί τῇ πρώτη ἡμέρα τῶν ἀζύμων, ὅτε τό πάσχα ἔθυον, λέγουσιν αὐτῷ οἱ μαθηταί αὑτοῦ· ποῦ θέλεις ἀπελθόντες ἑτοιμάσωμεν ἵνα φάγῃς τὀ πάσχα; καί΄ἀποστέλλει δύο τῶν μαθητῶν αὑτοῦ καί λέγει αὐτοῖς· ὑπάγετε εἰς τήν πόλιν, καί ἀπαντήσει ὑμῖν ἄνθρωπος κεράμιον ὕδατος βαστάζων· ἀκολουθήσατε αὐτῶ, καί ὅπου ἐάν εἰσέλθῃ, εἴπατε τῷ οἰκοδεσπότῃ ὅτι ὁ διδάσκαλος λέγει· ποῦ ἐστί τό κατάλυμά μου ὅπου τό πάσχα μετά τῶν μαθητῶν μου φάγω; καί αὐτός ὑμῖν δείξει ἀνώγαιον μέγα ἐστρωμένον ἔτοιμον· ἐκεῖ ἑτοιμάσατε ἡμῖν» (Μάρκ. ιδ', 12-15).

Η πρώτη ημέρα των αζύμων ήταν η παραμονή του εβραϊκού Πάσχα, γιατί ήταν η πρώτη ημέρα κατά την οποία οι Εβραίοι φρόντιζαν να απομακρύνουν κάθε ένζυμο για να φάγουν κατά την ημέρα του Πάσχα -που ήταν ενθύμηση και ανάμνηση της ελευθερώσεώς τους από την δουλεία των Αιγυπτίων- τα άζυμα μαζί με τον πασχάλιο αμνό, τα πικρά χόρτα κλπ. Κατά την ερμηνεία Βίκτορος Πρεσβυτέρου «πρώτην αζύμων την προ των αζύμων φησίν. ειώθασι γάρ από της εσπέρας την ημέραν αριθμείν αεί». Η αναζήτηση ιδιαιτέρου καταλύματος δείχνει ότι ο Χριστός δεν είχε ιδιαιτέρα κατοικία, «ότι ουκ ήν αυτώ οικία, ουκ ήν καταγώγιον», και ακόμη ότι ο Χριστός με αυτόν τον τρόπο δείχνει «μέχρι της εσχάτης ημέρας, ότι ουκ ην εναντίος τω νόμω». Έτσι ο Κύριος εόρτασε το Ιουδαϊκό Πάσχα, αλλά το μεταμόρφωσε, αφού μετέδωσε το Μυστήριο της θείας Ευχαριστίας, δια του οποίου ο άνθρωπος μεταβαίνει εκ του θανάτου εις την ζωήν, από την φθαρτότητα στην αφθαρσία.

Είναι πολύ σημαντικό ότι ο άγιος Μάξιμος ο Ομολογητής ερμηνεύει αυτό το περιστατικό αλληγορικά. Βέβαια, πρέπει να σημειώσουμε ότι η αλληγορία των Πατέρων δεν καταργεί το ιστορικό γεγονός, αλλά το μεταφέρει σε άλλη σφαίρα. Με άλλα λόγια οι άγιοι Πατέρες, χρησιμοποιώντας την αλληγορία, δεν επιδιώκουν να αρνηθούν τα ιστορικά γεγονότα, αλλά εκφράζουν τις προσωπικές τους εμπειρίες μέσα από αυτά. Η εκκλησιαστική ζωή που περνά από την καρδιά τους εκφράζεται μέσα από τα ευαγγελικά γεγονότα, και τις ευαγγελικές αλήθειες. Μόνον μέσα από το πρίσμα αυτό μπορούμε να ερμηνεύσουμε ορθόδοξα την αλληγορική ερμηνεία των Πατέρων της Εκκλησίας.

Δυο ερμηνείες παρουσιάζει ο άγιος Μάξιμος, οι οποίες εντάσσονται στην όλη θεολογική διδασκαλία του γύρω από την πνευματική ζωή. Η πρώτη ερμηνεία είναι γενική και η δεύτερη προσωπική.

Κατά την πρώτη ερμηνεία η πόλη στην οποία στέλλει ο Κύριος τους Μαθητάς Του είναι ο αισθητός κόσμος, ο άνθρωπος και γενικά η φύση των ανθρώπων. Ο Κύριος προετοιμάζει το ανθρώπινο γένος να δεχθή την ενανθρώπισή Του και την κοινωνία μαζί Του. Οι δυο Μαθηταί που αποστέλλονται και οι οποίοι είναι «και πρόδρομοι της αυτού πρός την φύσιν των ανθρώπων μυστικής ευωχίας ετοιμασταί», είναι ο νόμος της πρώτης Διαθήκης και ο νόμος της Καινής Διαθήκης. Ο πρώτος (νόμος) καθαρίζει τον άνθρωπο δια της πρακτικής φιλοσοφίας και ο δεύτερος ανεβάζει τον νου από τα σωματικά «προς τα συγγενή των νοητών θεάματα», δια της θεωρητικής μυσταγωγίας.

Στην διδασκαλία του αγίου Μαξίμου, όπως και πολλών άλλων Πατέρων, η πρακτική φιλοσοφία είναι η κάθαρση της καρδιάς από τα πάθη, που νοείται κυρίως ως μεταμόρφωση των δυνάμεων της ψυχής, ώστε να ενεργούν κατά φύσιν και οχι παρά φύσιν, και η θεωρητική μυσταγωγία είναι αφ' ενός μεν ο φωτισμός του νου, αφ' ετέρου δε η θέα του Θεού, η κοινωνία με Αυτόν.

Ο άνθρωπος που βαστάζει το κεράμιον (στάμνα πήλινη) του ύδατος είναι εκείνος που δια της πρακτικής φιλοσοφίας κρατά στους ώμους των αρετών το κεράμιον ύδατος, δηλαδή μέσα στην νέκρωση των αισθήσεων την Χάρη του Αγίου Πνεύματος. Το κεράμιον, δηλαδή η πήλινη στάμνα, δείχνει την νεκρότητα, αφού ο πηλός που έχει ψηθεί είναι ακατάλληλος για την ανάπτυξη του σπόρου. Έτσι οι άνθρωποι που αγωνίζονται να νεκρώσουν τα μέλη τα επί της γης, να νεκρώσουν τις αισθήσεις, ώστε αυτές να λειτουργούν κατά Θεόν και όχι κατά άνθρωπον, και φυλάσσουν την Χάρη του Αγίου Πνεύματος, αυτοί μοιάζουν με τον βαστάζοντα το κεράμιον ύδατος. Ο δεύτερος που συναντούν οι Μαθηταί είναι ο οικοδεσπότης, ο οποίος τους δείχνει το ανώγαιον εστρωμένον. Ο οικοδεσπότης συμβολίζει όλους εκείνους που βρίσκονται στο στάδιο της θεωρίας , που ετοίμασαν το μέρος για να έλθει ο Κύριος και να συνδειπνήσει. Η οικία είναι «η κατ ευσέβειαν έξις». Σε αυτήν την οικία κατευθύνεται ο πρακτικός άνθρωπος , ενώ ο κύριος της οικίας είναι ο καθαρός νους που καταλάμπεται από την γνώση.

Σύμφωνα με αυτήν την ερμηνεία, εδώ δηλώνεται η πρακτική φιλοσοφία και η θεολογική μυσταγωγία, η πράξη και η θεωρία. Η πράξη οδηγεί προς την θεωρία και η θεωρία κρατεί την πράξη. Μπορούμε ακόμη να προσθέσουμε ότι αυτά ενεργούνται μέσα στην Εκκλησία, γι' αυτό και η οικία είναι η Ορθοδοξία, γιατί μόνον ο Ορθόδοξος μπορεί να έχει εμπειρία της θεωρητικής αυτής ζωής, αφού η Ορθοδοξία ταυτίζεται με την Ευχαριστία και την Εκκλησία, όπως διδάσκουν οι άγιοι Πατέρες. Έτσι ο Χριστός συναντά με την ενανθρώπισή Του τον άνθρωπο, τον οδηγεί στην πράξη και την θεωρία και συνδειπνεί μαζί του στο μεγάλο Μυστήριο της Εκκλησίας, και κυρίως στο μυστήριο της θεολογίας.

Υπάρχει όμως και η δεύτερη ερμηνεία του αγίου Μαξίμου, που είναι περισσότερο προσωπική. Η πόλη είναι η ψυχή του κάθε ανθρώπου, στην οποία αποστέλλονται διαρκώς «ως μαθηταί του λόγου και Θεού, οι περί αρετής και γνώσεως λόγοι». Εκείνος που βαστάζει το κεράμιον ύδατος είναι αυτός που κρατά με καρτερικό λογισμό την Χάρη του αγίου Βαπτίσματος. Γιατί πραγματικά δεν φθάνει η Βάπτισή μας, αλλά απαιτείται και προσπάθεια για να κρατούμε την Χάρη του αγίου Βαπτίσματος.

Επομένως, απαιτείται καρτερικός τρόπος ζωής και καρτερικός λογισμός. Χρειάζεται ανδρεία πνευματική για να μπορέσει ο άνθρωπος να αυξηθεί στην πνευματική του ζωή. Η οικία είναι η «οίκοδομηθείσα κατάστασίς τε και έξις των αρετών» από διαφόρους στερεούς λίθους, δηλαδή εκ «στερρών τε και ανδρικών ηθών τε και λογισμών». Στην πνευματική μας ζωή απαιτείται στερεά απόφαση για να μείνουμε στα παραγγέλματα του Χριστού, ανδρεία πνευματική για να βαδίσουμε την στενή και τεθλιμμένη οδό, που οδηγεί στην κοινωνία με τον Θεό. το ανώγαιον είναι «η πλατεία και ευρύχωρος διάνοιά τε και επιτηδειότης της γνώσεως», δηλαδή η χωρητικότης του νοός, που είναι αποτέλεσμα καταβολής και καθαρότητος του νου. Ο οικοδεσπότης που φιλοξενεί τον Κύριο με τους μαθητάς Του είναι «ο νους ο τω λαμπρώ της κατ' αρετήν οικίας και τω ύψει, κάλλει τε και μεγέθει της γνώσεως εμπλατυνόμενος». Ο νους είναι ο οφθαλμός της ψυχής, ο οποίος, όταν ελευθερωθή από την ασθένειά του, που είναι η υποδούλωση στην λογική, στο άγχος, στο περιβάλλον και τα πάθη αποκτά την γνώση του Θεού. Ο νους ελλάμπεται, και ελλαμπόμενος γνωρίζει τον Θεό, εσθίει του Μυστικού Δείπνου, του αμνού του Θεού.

Έτσι προηγείται η πρακτική φιλοσοφία, δηλαδή η κάθαρση από τα πάθη και η απόκτηση των αρετών, και ακολουθεί η θεωρία, που είναι η αδιάλειπτη μνήμη Θεού και η θέα του Θεού. Γιατί στην πατερική διδασκαλία η θεωρία δεν είναι η θεωρητική απλώς ανάπτυξη μερικών αληθειών, όπως συνήθως υπονοείται από μερικούς συγχρόνους θεολόγους, αλλά η θέα του Θεού, που είναι κοινωνία του ανθρώπου με τον Θεό.

Γι' αυτό ο άγιος Μάξιμος καταλήγει ότι Πάσχα είναι η διέλευση του Λόγου στον ανθρώπινο νου, οπότε του χορηγεί την μέθεξη των ιδικών Του αγαθών. «Πάσχα γάρ αληθώς εστίν η πρός τον ανθρώπινον νουν του λόγου διάβασις». Είναι βασική αυτή η διδασκαλία του αγίου Μαξίμου, επειδή δείχνει τον τρόπο για να διαφύγουμε από ένα εξωτερικό και τυπικό εορτασμό του Πάσχα. Πολλοί σύγχρονοι, επηρεασμένοι από έναν κοσμικό τρόπο ζωής, αντικαταστήσαμε τον αληθινό εορτασμό του Πάσχα με κακέκτυπους και κοσμικούς εορτασμούς. Για τους πολλούς η περιφορά του Επιταφίου, η λαμπαδοφορία, το φαγητό, οι εκδρομές, ίσως και οι τυπικές «παρακολουθήσεις» των ακολουθιών λέγεται Πάσχα. Αλλά αυτά είναι εξωτερική εορτή. Αληθινή εορτή του Πάσχα είναι η κάθαρση του νου και η διάβαση του Λόγου σε αυτόν.

Σε άλλο σημείο ο άγιος Μάξιμος κάνει λόγο για την πραγματική ανάσταση του ανθρώπου. Όποιος αξιώθηκε της ογδόης ημέρας, αυτός αναστήθηκε από τους νεκρούς, δηλαδή αναστήθηκε από όλα τα αισθητά και τα νοητά, τους λόγους και τα νοήματα. Αυτή η ανάσταση, που είναι μετοχή του ογδόου αιώνος, της ζωής της μετά την Δευτέρα Παρουσία του Λόγου, είναι η μόνη μακάρια ζωή του Θεού. «Ο δε και της ογδόης αξιωθείς εκ των νεκρών ανέστη των μετά Θεού, λέγω, πάντων αισθητών τε και νοητών και λόγων και νοημάτων· και έζησε την του Θεού μακαρίαν ζωήν, του μόνου κατ' αλήθειαν κυρίως ζωής και λεγομένου και όντος· οία και αυτός γενόμενος τη θεώσει Θεός».

Πάσχα είναι η ζωή του Θεού μέσα μας, η μέθεξη του Αγίου πνεύματος, η ανάστασή μας από την νέκρωση που υφιστάμεθα, λόγω της υπάρξεως των παθών. Στο αληθινό αυτό Πάσχα οδηγούν η πράξη και η θεωρία. Τότε ο άνθρωπος καθίσταται Θεός κατά Χάριν και εορτάζει το αιώνιο και μέγα Πάσχα. Βιώνει το «Πάσχα μυστικόν, Πάσχα πανσεβάσμιον». Γεύεται του μοναδικού ζωντανού Πάσχα, που είναι ο Χριστός, γίνεται δε' και ο ίδιος ο άνθρωπος Πάσχα.

Απρίλιος 1986
Πηγή: http://paterikakeimena.blogspot.com/